====== Rimska književnost republikanskoga razdoblja: ostaci pretknjiževnog doba ====== Varro (116 a. Chr. -- 27 a. Chr.), l.l. 7,36:
Versibus quos olim Fauni vatesque canebant. Fauni dei Latinorum, ita ut et Faunus et Fauna sit; hos versibus quos vocant Saturnios in silvestribus locis traditum est solitos fari futura, a quo fando Faunos dictos. Antiqui poetas vates appellabant a versibus viendis, ut de poematis cum scribam ostendam.
Izvor: [[http://www.thelatinlibrary.com/varro.ll7.html|The Latin Library]] ===== Saturnijski stih =====
Adesto, Tiberine, cum tuis undis.
Izvor: [[http://www.dirittoestoria.it/tradizione/R.%20Del%20Ponte%20-%20Aspetti%20del%20lessico%20pontificale.htm]] Livius Andronicus (c. 280/260 – c. 200 a. Chr), Odusia 1:
Virum mihi, Camena, insece versutum
Izvor: [[http://www.uncg.edu/cla/courses/dbwharto/cci502/502NOTE2.HTM]] ===== Stihovi i religija ===== Varro rust. 1,2,27:
Ego, Quod magis, inquam, pertineat ad Fundani valetudinem in eo libro, est satius dicas; nam huiusce pedes solent dolere, in fronte contrahere rugas. 27 Dic sodes, inquit Fundanius; nam malo de meis pedibus audire, quam quem ad modum pedes betaceos seri oporteat. Stolo subridens, Dicam, inquit, eisdem quibus ille verbis scripsit (vel Tarquennam audivi, cum homini pedes dolere coepissent, qui tui meminisset, ei mederi posse): "ego tui memini, medere meis pedibus, terra pestem teneto, salus hic maneto in meis pedibus". Hoc ter noviens cantare iubet, terram tangere, despuere, ieiunum cantare.
Izvor: [[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Varro/de_Re_Rustica/1*.html]] Cato (234. -- 149. a. Chr), agr. 141:
Agrum lustrare sic oportet. Impera suovitauriliaº circumagi: "Cum divis volentibus quodque bene eveniat, mando tibi, Mani, uti illace suovitaurilia fundum agrum terramque meam quota ex parte sive circumagi sive circumferenda censeas, uti cures lustrare." 2 Ianum Iovemque vino praefamino, sic dicito, "Mars pater, te precor quaesoque uti sies volens propitius mihi domo familiaeque nostrae, p122quoius re ergo agrum terram fundumque meum suovitaurilia circumagi iussi, uti tu morbos visos invisosque, viduertatem vastitudinemque, calamitates intemperiasque prohibessis defendas averruncesque; 3 utique tu fruges, frumenta, vineta virgultaque grandire beneque evenire siris, pastores pecuaque salva servassis duisque bonam salutem valetudinemque mihi domo familiaeque nostrae; harumce rerum ergo, fundi terrae agrique mei lustrandi lustrique faciendi ergo, sicuti dixi, macte hisce suovitaurilibus lactentibus inmolandis esto; Mars pater, eiusdem rei ergo macte hisce suovitaurilibus lactentibus esto." 4 Item cultro facito struem et fertum uti adsiet, inde obmoveto. Ubi porcum inmolabis, agnum vitulumque, sic oportet: "Eiusque rei ergo macte suovitaurilibus inmolandis esto." Nominare vetat Martem neque agnum vitulumque.53 Si minus in omnis litabit, sic verba concipito: "Mars pater, siquid tibi in illisce suovitaurilibus lactentibus neque satisfactum est, te hisce suovitaurilibus piaculo." Si in uno duobusve dubitabit, sic verba concipito: "Mars pater, quod tibi illoc porco neque satisfactum est, te hoc porco piaculo."
Izvor: [[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Cato/De_Agricultura/I*.html]] Carmen fratrum Arvalium (sačuvano na natpisu-zapisniku iz 218. a. Chr):
enos Lases iuvate\\ enos Lases iuvate\\ enos Lases iuvate\\ neve lue rue Marmar sins incurrere in pleoris\\ neve lue rue Marmar sins incurrere in pleoris\\ neve lue rue Marmar sins incurrere in pleoris\\ satur fu, fere Mars, limen sali, sta berber\\ satur fu, fere Mars, limen sali, sta berber\\ satur fu, fere Mars, limen sali, sta berber\\ semunis alterni advocapit conctos\\ semunis alterni advocapit conctos\\ semunis alterni advocapit conctos\\ enos Marmor iuvato\\ enos Marmor iuvato\\ enos Marmor iuvato\\ triumpe triumpe triumpe triumpe triumpe.
Izvor: [[http://it.wikipedia.org/wiki/Carmen_Arvale]] Usp. [[http://www.youtube.com/watch?v=FJSnHzXCc_w]] ==== Carmina Saliaria ==== Kvintilijan (Quintilianus, c. 35 -- c. 100), Quint. inst. 1,6,40:
Saliorum carmina uix sacerdotibus suis satis intellecta
Izvor: [[http://www.hs-augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lspost01/Quintilianus/qui_in01.html#07]] ===== Narodne pjesme ===== Lirika: radne, žetvene pjesme, tužbalice za mrtvima (//neniae//) izvođene uz frulu, junačke pjesme izvođene na gozbama. Varro Men. frg. 363:
homines rusticos in vindemia incondita cantare, sarcinatricis in machinis
Izvor: [[http://latin.packhum.org/loc/684/11/0#25]] Pompej Fest (Pompeius Festus, saec. II a. D); epitome kod Pavla Đakona (Paulus Diaconus, 725 / 730 -- 797 / 799): epitoma Festi --- Paul. Fest. 163 M.:
Nenia est carmen, quod in funere laudandi gratia cantatur ad tibiam.
Izvor: [[http://margavriel.livejournal.com/189863.html]] Ciceron (106--43 a. Chr), Cic. Tusc. 4,3:
gravissumus auctor in Originibus dixit Cato morem apud maiores hunc epularum fuisse, ut deinceps, qui accubarent, canerent ad tibiam clarorum virorum laudes atque virtutes
Izvor: [[http://www.thelatinlibrary.com/cicero/tusc4.shtml]] ==== Rugalice ==== Lex XII tab., VIII,1b:
Unde lex vetus: 'Si quis carmen occentassit quod alteri flagitium faxit, capital esto flagitium,' id est, infamia. 'Capital,' id est, reus capitis et mortis.
Izvor: [[http://books.google.hr/books?id=BuAAAAAAYAAJ&pg=PA1104]] Poruga u književnosti: komedija, Katul (84-54 pr. Kr), Ciceron. ==== Versus Fescennini ==== Svadbe, žetvene svečanosti. Običaj uvezen iz faliskičkog grada Fescennia ([[http://pleiades.stoa.org/places/413133/|Fescennium]]). Titus Livius (59 a. Chr. -- AD 17), Liv. 7,2,4:
Fescennino versu similem inconpositum temere ac rudem alternis iaciebant
Izvor: [[http://data.perseus.org/citations/urn:cts:latinLit:phi0914.phi0017.perseus-lat1:2]] ==== Fabula Atellana ==== Oskički grad [[http://pleiades.stoa.org/places/432705|Atella]]: južna Italija, grčki utjecaj. Varro l. l. 7,29:
significat in Atellanis aliquot Pappum, senem quod Osci casnar appellant.
Izvor: [[http://www.thelatinlibrary.com/varro.ll7.html]] Najpoznatiji autori atelane u doba kasne republike su Lucije Pomponije i Novije. ===== Laudatio funebris ===== Prema Liviju, javlja se već 480. a. Chr. No, prvi autentičan primjer potječe iz 221. a. Chr. Plinius Maior (23--79 a. D), Plin. nat. 7,139:
Q. Metellus in ea oratione, quam habuit supremis laudibus patris sui L. Metelli pontificis, bis consulis, dictatoris, magistri equitum, XVviri agris dandis, qui plurimos elephantos ex primo Punico bello duxit in triumpho, scriptum reliquit decem maximas res optimasque, in quibus quaerendis sapientes aetatem exigerent, consummasse eum: voluisse enim primarium bellatorem esse, optimum oratorem, fortissimum imperatorem, auspicio suo maximas res geri, maximo honore uti, summa sapientia esse, summum senatorem haberi, pecuniam magnam bono modo invenire, multos liberos relinquere et clarissimum in civitate esse; haec contigisse ei nec ulli alii post Romam conditam.
Izvor: [[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Pliny_the_Elder/7*.html]] Potpuno očuvani tekstovi potječu iz doba carstva: [[http://oracle-vm.ku-eichstaett.de:8888/epigr/epieinzel_de?p_belegstelle=CIL+06%2C+01527&r_sortierung=Belegstelle|Laudatio Turiae]]. ====== Rimsko pravo ====== ===== Leges XII tabularum =====
SI IN IUS VOCAT, ITO. \\ NI IT, ANTESTAMINO: \\ IGITUR EM CAPITO.
Izvor: [[http://www.orbilat.com/Languages/Latin/Texts/01_Preliterary_period/12_Tables.htm]] ===== Rimski kalendar ===== [[http://www.aerobiologicalengineering.com/wxk116/Roman/Calendar/romecal.htm]] ====== Apije Klaudije Ceko ====== Cic. Cato, 16:
16. Ad Appi Claudi senectutem accedebat etiam, ut caecus esset; tamen is, cum sententia senatus inclinaret ad pacem cum Pyrrho foedusque faciendum, non dubitavit dicere illa, quae versibus persecutus est Ennius:\\ Quo vobis mentes, rectae quae stare solebant\\ Antehac, dementis sese flexere viai?\\ ceteraque gravissime; notum enim vobis carmen est; et tamen ipsius Appi exstat oratio. Atque haec ille egit septimo decimo anno post alterum consulatum, cum inter duos consulatus anni decem interfuissent, censorque ante superiorem consulatum fuisset; ex quo intellegitur Pyrrhi bello grandem sane fuisse; et tamen sic a patribus accepimus.
Izvor: [[http://www.thelatinlibrary.com/cicero/senectute.shtml#16]]